22 Xuñ Como medir correctamente a concentración de aluminio en augas en instalacións mineiras

En moitas ocasións atopáronse anomalías na concentración de aluminio en instalacións mineiras galegas. Con todo, para que haxa concentracións deste metal superiores a 1 mg/l, o pH ten que ser inferior a 4,0 ou superior 9,5. Se nun pH de entre 5,5 e 9,0 aparece unha concentración superior é que se están a ter en conta as nanopartículas e, por tanto, non se trataría dunha medición válida.

A lei de 2015 establece que os metais teñen que determinarse polo metal disolto e non polo particulado. Con todo, as técnicas de medición tradicionais non son fiables neste sentido, xa que determinan as nanopartículas de microgibbsita como aluminio disolto, porque teñen un tamaño inferior a 0,45 micras.

Estas anomalías en concentración de aluminio non se deben por tanto a unha inadecuada actuación de vertedura por parte da empresa, senón a unha situación natural de erosión en momentos de choivas intensas e/ou prolongadas onde se producen máis arrastres de nanopartículas desde os chans e rocas. Estas partículas non se ven polo seu pequeno tamaño, pasan os filtros e disólvense se engade ácido ou álcali forte. As técnicas analíticas convencionais identifícano como disolto, dando valores aberrantes cando se filtra rapidamente en campo por 0,45 micras e, sobre todo, cando se acidifica a mostra.

O libro Chemical equilibria in Soils, editado por John Wiley, e cuxo autor é W. L. Lindsay, fai referencia a este tema na súa páxina 40, onde se representa a actividade de todas as especies de aluminio que poden existir en auga fronte ao pH. Para as augas entre pH 5,6 e 8,2 a especie que controla a concentración de aluminio disolto é a especie Ao(OH)3, que corresponde ao mineral gibbsita. A actividade da o disolto é igual en todo ese tramo de pH a 10-6,7 M, que corresponde a unha concentración da o aproximadamente da orde de 0,001 mg/ l, Toda concentración superior a esa no intervalo de pH 5,5 a 8.2 corresponde a disolucións sobresaturadas das que ten que precipitar obrigatoriamente a gibbsita, formando nanopartículas de microgibbsita. Ambas, gibbsita e microgibbsita son partículas inertes.

Isto, non só aparece no libro de Lindsay, senón tamén no de Stumm & Morgan; “ Aquatic Chemistry”, editado por John Wiley, que, na súa fig. 5.3, p. 24, demostra que para que a actividade da o sexa maior de 10-6 (equivalente a 0,014 mg/ l) o pH ten que ser menor de 4,5; ou no de Gil Michard, titulado “Equilibres chimiques dans lles eaux naturelles” editado por PubliSud, ( p.107, fig. 2 H) que dá resultados similares aos dos autores anteriores. O mesmo atópase en todos os manuais que tratan o tema da xeoquímica do aluminio no medio acuoso. Non hai, nin pode haber concentracións de aluminio disolto superiores a 1 mg/ l no intervalo de pH 5,5-8,2. Se se obteñen eses valores ou está mal medido o pH ou non se mediu realmente aluminio disolto, senón particulado.

Autor: Felipe Macías Vázquez

Profesor Emérito USC

Membro da Academia de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente de Francia na sección Físico-química dos medios os sistemas bióticos.